Im dalej w las

 2022-10-21

          Pierwszy raz w moim życiu zapłakałem w Gogołowicach  na Dolnym Śląsku.  Ja się w tej wsi  urodziłem. Letnią porą boso biegałem po miedzach i wiejskiej piaszczystej drodze. Do szkoły miałem blisko, dosłownie o rzut beretem. 

Gdy skończyłem jedenaście lat, moi rodzice podjęli decyzję o przeprowadzce do innej miejscowości. Jechaliśmy w stronę zachodzącego słońca, do naszego nowego miejsca zamieszkania. To był Kaźmierzów, wieś leżąca  na skraju Wzgórz Dalkowskich.

Teraz do szkoły miałem dużo dalej, bo aż dwa kilometry.  Nie byłem tym faktem zmartwiony, ponieważ gdybyśmy zostali w Gogołowicach, od piątej klasy musiałbym chodzić do Miłoradzic, w której szkoła była oddalona od naszego domu o cztery kilometry. A w nowej szkole mogłem wstąpić do upragnionego harcerstwa i od pory stałem się zagorzałym czytelnikiem Świata Młodych. 

Moja nowa droga do szkoły była ciekawa widokowo. Prowadziła przez las, łąki i pola. Od wczesnej wiosny do późnej jesieni w lesie, na łąkach i przydrożnych rowach zawsze coś zakwitało.  A Czwartkowe wydanie Świata Młodych zawierały artykuły traktujące o przyrodzie. 

Przed naszym nowym domem, zaraz za drogą rósł niewielki lasek. Z niego wypływał wartki strumień, z którego czerpaliśmy wodę do użytku domowego. Lasek i woda zawsze były czyste.

______________________________

Gdy założyłem rodzinę w mieście, wsi nie porzuciłem.  Ja do pracy dojeżdżałem na wieś i to nie jedną. Moje wsie były otoczone lasami.

Dzisiaj,  gdy tylko nadarza się sposobność, uciekam na wieś. Wsiadam w autobus i po niespełna kwadransie podróży jestem na wsi, gdzie po kilku minutach wędrówki polną drogą,  zagłębiam się w las. 

Zachęcony przez panie z Ekobiblioteki w Legnicy pokusiłem się o dokonanie wystawy moich zdjęć o tematyce leśnej.  Gdy sięgałem do różnych źródeł  na temat leśnych roślin natknąłem się na  parę ciekawostek. Dowiedziałem się czym jest myrmekochoria i co to są geofity.

Myrmekochoria, mrówkosiewność – roznoszenie nasion roślin przez mrówki. Elajosom - ciałko mrówcze (gr. élaion  = oliwa, sōma = ciało) – obfitujący w tłuszcze i węglowodany wyrostek nasion lub owoców niektórych roślin. Nasiona te  mrówki biorą ze sobą i po drodze zjadają elojosomy, a resztę pozostawiają. Dzięki temu roślina ma możliwości wykiełkowania w nowym miejscu.

Geofity, rośliny ziemnopączkowe – jedna z form życiowych roślin. Obejmuje byliny posiadające pączki odnawiające, które spędzają niekorzystny dla wegetacji okres roku w organach podziemnych – bulwach, kłączach i cebulach.

 Moją fascynację leśną przyrodą można obejrzeć w przedsionku Ekobiblioteki w Legnicy.

__________________

Las jest piękny wiosną,

gdy różne cuda w nim rosną.

Las jest piękny latem,

gdy jego wnętrze jest bogate.

Las jest piękny jesienią,

gdy jego kolory się mienią

Las jest piękny zimą,

gdy śpi pod śniegu pierzyną

_____________________

Leśna flora

01. Przelaszczka trojanek  (Hepatica nobilis) - taką nazwę w swojej książce Atlas roślinności lasów promuje prof. Leokadia Witkowska-Żuk.

Hepatica = wątroba

nobilis = szlachetny, przedni, znakomity

Ta piękna roślina znana jest jako przylaszczka pospolita. Ciekawe jest jej ludowe miano: trojanek trzyłatkowy, a na Litwie wołają na nią: fiołek trójogoniasty 

Ludowa medycyna uważała ją za pomocną w leczeniu schorzeń wątroby i pęcherzyka żółciowego. Współcześnie, z powodu odkrycia właściwości toksycznych, nie jest już stosowana jako lek. 

Przylaszczka dzięki efektownym kwiatom obecna jest w folklorze i tradycjach wielu krajów. Często przedstawiana jest na wyrobach ceramicznych i hafciarskich.  Gatunkowi temu przypisane są też właściwości magiczne – ziele noszone w woreczku przez kobietę ma jej zagwarantować miłość mężczyzny. 

W Norwegii przylaszczka stanowi symbol jednego z 19 okręgów – Akershus. 

W Finlandii jest symbolem regionu Häme. 

W Szwecji symbolizuje partię szwedzkich demokratów (SD).  

W Polsce dziko rosnąca przylaszczka jest objęta ochroną gatunkową. W zamian ogrodnicy oferują nam wiele jej odmian barwnych i takimi kwiatami możemy ozdabiać nasze ogrody.

 02. Kuklik zwisły (Geum rivale)  jest byliną występującą w lasach łęgowych, jak również 

na wilgotnych i mokrych łąkach.

Geum =  smakować, być smacznym, antyczna nazwa rośliny leczniczej, 

rivalis =  rosnący nad potokami , rivus = strumyk, rzeczka.

Kuklik zwisły, w medycynie ludowej, jest lekiem. Surowcem zielarskim jest korzeń,  który zawiera  garbniki, kwasy organiczne i substancje goryczowe. Działa ściągająco, antyseptycznie, przeciwzapalnie

03. Konwalia majowa ( Convallaria majalis)  

Lilium convallium -  tak nazywano tę roślinę w średniowieczu, czyli lilia z doliny.

Nazwa ta była tak popularna, że przetrwała do dziś w wielu językach:

Anglicy nazywają ją  Lily of the Valley,

Litwini - Slėnio lelija (slėnio = dolina)

Hiszpanie - Lirio del valle (Lilia z doliny).

W Europie konwalię uważano za kwiat szczęścia, pomyślności i młodości. Jest symbolem czystości i skromności, i jako taki używany jest w bukietach panien młodych. Konwalia była w średniowieczu symbolem wiedzy i sztuki medycznej. W średniowieczu i później pojawiała się na wizerunkach lekarzy i uczonych, np. Mikołaja Kopernika. W ikonografii chrześcijańskiej jest jednym z kwiatów poświęconych Marii z Nazaretu.

 04. Konwalijka dwulistna (Maianthemum bifolium) jest byliną tworzącą darnie. 

Maianthemum = majowy kwiat

bifolium = dwulistny.

Ten drobny kwiatek zawsze budzi mój podziw. Jest geofitem i występuje w lasach, głównie na próchnicznych glebach powstałych w wyniku rozkładu igliwia i liści. Jest rośliną wskaźnikową takich właśnie gleb.

05. Przetacznik leśny (Veronica officinalis) 

Veronica - zniekształcona pisownia nazwy vettonica = roślina pochodząca z krainy Wettonów,

officinalis  = leczniczy, lekarski (łac. officina = apteka).

Przetacznik leśny, przetacznik lekarski – gatunek byliny z rodziny babkowatych. Występuje na glebach kwaśnych, piaszczystych lub gliniastych. 

 06. Przetacznik długolistny (Veronica longifolia)

Longifolia =  długi liść.

Przetacznik długolistny  – gatunek rośliny należący do rodziny babkowatych. Jest czasami uprawiany jako roślina ozdobna. W Polsce jest częsty w wielu regionach niżu, w niektórych dość częsty. Jest jedną z roślin żywicielskich larw zagrożonego wyginięciem motyla przeplatka maturna. Wymieniany jest wśród bylin szczególnie atrakcyjnych dla owadów zapylających.

07. Gajowiec żółty (Galeobdolon luteum)

Galeobdolon = kuni odór - roztarte liście wydzielają nieprzyjemny zapach, lateum = żółty.

Gajowiec żółty znany jest też jako jasnota gajowiec, rzadziej zwany też ziejcem. Roślina leśna, rosnąca głównie w wilgotnych lasach liściastych i zaroślach, na świeżych, średnio próchniczych glebach. 

08. Jasnota plamista (Lamium maculatum) 

Lamium = gardziel, paszcza (kształt kwiatów),  maculatus = łaciaty, plamisty.

Kwitnie od kwietnia do października i jest rośliną miododajną.  Nasiona posiadające elajosom rozsiewane są przez mrówki. Ponieważ rozmnaża się przez rozłogi, często tworzy skupiska.

09. Pszeniec gajowy (Melampyrum nemorosum) 

Melam = ciemny,  pyrun = pszenica,  nemorosum = rosnący w gaju. Jego nasiona przypominają ziarna pszenicy. Jest rośliną jednoroczną. = Kwiaty zapylane są przez owady o długim aparacie gębowym. Nasiona roznoszone są przez mrówki (Myrmekochoria). Jest półpasożytem, za pomocą ssawek pobiera od innych roślin wodę i sole mineralne.

10. Bukwica zwyczajna (Betonica officinalis, Stachys officinalis) 

Betonic - (ben = głowa, ton = dobry) - środek przeciw bólom lub zawrotom głowy,

officinalis = leczniczy, lekarski (łac. officina = apteka).

Stachys = roślina której kształt kwiatostanu przypomina kłos. 

Bukwica zwyczajna, bukwica lekarska, czyściec lekarski. Działa bakteriobójczo i przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, przeciwbiegunkowo, ściągająco i odtruwająco, Rośnie w świetlistych lasach i zaroślach. Pod ziemią posiada krótkie, drewniejące kłącze, z którego każdej wiosny wyrasta część nadziemna, obumierająca wraz z nastaniem jesiennych mrozów. 

11. Kokorycz pusta (Corydalis cava) 

Corys = hełm - Corydalis = "hełmiasty kształt kwiatów"

Cavus = pusty, wydrążony - nazwa określająca strukturę bulw. 

12. Kokorycz pusta - odmiana purpurowa

Odmian biała i purpurowa mogą rosnąć obok siebie. Jest geofitem. Występuje przede wszystkim na terenie lasów liściastych. Lubi żyzną i wilgotną glebę oraz nasłonecznione miejsca. Kokorycz pusta to bylina bulwiasta. Starsze bulwy z pustymi przestrzeniami (stąd gatunkowa nazwa rośliny). To także roślina  lecznicza i trujących właściwościach, dlatego należy ją stosować ostrożnie .Do głównych właściwości leczniczych rośliny można zaliczyć przede wszystkim właściwości hamujące wzrost i namnażanie się komórek nowotworowych.

13. Krzyżownica zwyczajna (Polygala vulgaris)

Polys = liczny, wielokrotny, gala = mleko.  Vulgaris, vulgatus = pospolity, rozpowszechniony, zwyczajny. 

Roślina jest chętnie zjadana przez krowy i panuje przekonanie, że zwiększa ich mleczność.  Po prawdzie, to jest roślina łąkowa, ale lubi pojawiać się na skraju lasów. I tam też tę krzyżownicę spotkałem.

14. Storczyk kukułka bzowa (Dactylorhiza sambucina)

Dactylorhiza = (dactylos - palec), (rhiza - korzeń, kłącze). Nazwa nawiązuje do charakterystycznego kształtu palczasto rozczłonkowanych bulwek podziemnych. 

Sambucina  -  zapach podobny do woni czarnego bzu.

15. Storczyk bzowy, lecz odmiana kremowa.

Obie odmiany, purpurowa i kremowa, często rosną obok siebie. Kukułka bzowa nocą wydziela zapach czarnego bzu, a tym samym jest licznie odwiedzana przez ćmy. 

16. Storczyk męski (Orchis mascula)

Orchis = sterczący, wyprostowany, mascula = męski

17. Storczyk męski

Może mniej bogaty kwiatostan, ale za to w intrygującym oświetleniu.

18. Buławnik mieczolistny (Cephalanthera ensifolia, Cephalanthera longifolia)

Cephalanthera = (kephale - głowa, anthera - pręciki, pylniki) Pręciki mają nitkowaty kształt zakończony główką. 

Ensifolia =  liście w kształcie miecza, longifolia = długi liść.

Uwaga!

Storczykowate (Orchidaceae) dziko rosnące są objęte ścisłą ochroną gatunkową

19. Zawilec gajowy (Anemone nemorosa) i Ziarnopłon wiosenny (Ficaria verna) 

Anemone = wiatr, powietrze - płatki kwiatów są łatwo zrywane przez wiatr,

nemorosus =  rosnący w gaju.

Ficaria = bulwki korzeniowe są podobne do fig,  vernus = wiosenny.

20. Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum) 

Allium (Lac holo) = mocno pachnę, ursinus = niedźwiedzi, dziki.

21. Szczawik zajęczy (Oxalis acetosella)

Oxalis acetosella = roślina o ostrym, kwaśnym smaku. Geofit występujący w cienistych lasach liściastych i szpilkowych oraz w zaroślach.  Listki szczawika w nocy i przy niepogodzie stulają się. Zjawisko to zwane jest "snem roślin" i przyczynia się do regulacji wyparowywania wody przez roślinę. Dawniej z liści przyrządzano sałatki, zupy i napoje orzeźwiające.

22. Miodunka ćma (Pulmonaria obscura) 

Pulmonaria = ziele pomocne w chorobach płuc, obscura = ciemny, przyćmiony.

Miodunka ćma  korzystnie wpływa na drogi oddechowe, przyspiesza gojenie się uszkodzonej tkanki płuc, zwapnienie ognisk gruźliczych, usuwanie wydzielin z górnych dróg oddechowych, pobudza ruchy  nabłonka rzęskowego. Stosuje się ją, przeważnie w mieszance z innymi ziołami, jako środek wykrztuśny przy przewlekłym nieżycie oskrzeli oraz pomocniczo przy gruźlicy i zapaleniu płuc.

 ATLAS ROŚLINNOŚCI LASÓW - to książka  Prof. Leokadii Witkowskiej Żuk. W tej książce Pani Profesor Witkowska Żuk tłumaczy pochodzenie naukowych nazw roślin leśnych. Z innych książek również korzystałem przy opisywaniu łacińskich nazw roslin:

- Pochodzenie łacińskich nazw roślin - Marian Rejewski

- Nazwy roślin - również Marian Rejewski 

Szukam wydań, które mogą mi pomóc w nazewnictwie innych tworów przyrody. Sam czynię takie, trochę nieudolne próby. Może ktoś wie, skąd te miana pochodzą?

__________________________

Leśna fauna

23. Lis rudy, lis pospolity (Vulpes vulpes) 

Lis rudy poluje głównie na małe gryzonie, lecz żywi się również zającowatymi, kurowatymi, małymi gadami, bezkręgowcami oraz młodymi kopytnymi.

Gatunek ma długą historię związków z człowiekiem – polowano na niego przez wieki jako szkodnika i dla pozyskiwania surowca do produkcji futer.

Tego lisa spotkałem w Myśliborzu na pogórzu Kaczawskim. Obserwowałem go zza drzewa na niewielkim pagórku. Moja sesja fotograficzna została przerwana przez wrzeszczących wyrostków. Wtedy przypomniały mi się słowa: Kto po lesie biega huka...

I przy lisie pokuszę się na małą dygresję. Karol Linneusz ( Carl von Linné) szwedzki przyrodnik i lekarz, profesor Uniwersytetu w Uppsali stworzył system klasyfikacji organizmów oraz upowszechnił zasadę binominalnego (dwuimiennego) nazewnictwa biologicznego. Ja mówię niektórym osobom, że nadawał tworom przyrody imię i nazwisko. Tylko nie wiem dlaczego niektóre stworzenia mają miana  powtórzone:

- Lis - Vulpes vulpes

- Sroka - Pica pica

- Ropucha - Bufo bufo

24. Rzekotka drzewna (Hyla arborea)

Rzekotka drzewna to jedyny europejski płaz, który prowadzi nadrzewny tryb życia. Palce wszystkich kończyn zakończone są okrągłymi przylgami, dzięki którym może wspinać się po gładkich, nawet pionowych  powierzchniach. Samiec rzekotki jest naszym najgłośniejszym płazem. Rzekotki nie rechoczą ani nie kumkają, one trajkoczą. Ich głos przypomina dźwięk grzechotki. 

25. Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix)

Natricis = wąż wodny.

26. Zaskroniec zwyczajny

Zaskroniec zawdzięcza swą polską nazwę charakterystycznym żółtawym plamom „za skroniami”.  Zaskrońce żywią się płazami, rybami albo małymi gryzoniami, które połykają bez uprzedniego uśmiercania. Atakują tylko poruszające się zwierzęta. Ten niejadowity wąż jest doskonałym pływakiem. Moje okazy "upolowałem" w Rezerwacie Ponikwa.

_________________________

Motyle występujące w środowisku leśnym 

27. Zieleńczyk ostrężyniec (Callophrys rubi)

Rubus = rzymska nazwa malin i jeżyn (zapewne od barwy owoców).

Zieleńczyk ostrężyniec  − gatunek owada z rzędu motyli, z rodziny modraszkowatych. Pojawia się w jednym pokoleniu (kwiecień-maj). Występuje na otwartych przestrzeniach w kompleksach leśnych, a także na torfowiskach wysokich, wrzosowiskach i murawach kserotermicznych. Zieleńczyk jest płochliwym motylkiem. Upolowałem go dwukrotnie. Pierwszy raz, gdy z Krzyśkiem łaziliśmy po Górach Stołowych. Drugi raz, gdy penetrowałem użytek ekologiczny Torfowisko Szczytniki.

Ostrężyna - jeżyna, ożyna.

28. Miernik zieleniak (Geometra papillionaria)

Motyl ten jest jednopokoleniowy, lata od czerwca do sierpnia. Preferuje świetliste lasy.

Miernik - nazwa pochodzi od sposobu poruszania się jego gąsienicy. Ona przemieszcza się podobnie jak człowiek odmierzający krokami jakąś długość. Motyla spotkałem w Wąwozie Myśliborskim. Gąsienica miernika żeruje na brzozie i olszy. Motyle żywią się sokami zranionych drzew i krzewów. 

29. Kosternik palemon   (Carterocephalus palaemon)  

30. Kosternik palemon (Carterocephalus palaemon) 

Kapitan w szachownicę - tak Anglicy wołają na tego motyla. W Polsce wykształca jedno pokolenie w roku (połowa maja-koniec czerwca). Rośliny żywicielskie to m.in. trzęślica modra, trzcinnik piaskowy, kłosownica leśna, kłosownica pierzasta, tymotka łąkowa, kupkówka pospolita.  Tego motylka często widuję w Rezerwacie Błyszcz, gdzie w dużej ilości rośnie trzęślica modra.

31. Ogończyk akacjowiec  (Satyrium acaciae)    Satyrium - ogonek taki jak u leśnego demona Satyra.  Acaciae (kolec, cierń igła) - akacja.

Motyl jednopokoleniowy. Fruwa w czerwcu i lipcu. Gąsienice (wbrew nazwie) żerują na śliwie tarninie.

32. Ogończyk wiązowiec (Satyrium w-album)   Satyrium - ogonek taki jak u leśnego demona Satyra.

W-album - oznaczony literą W.

Występuje jedno pokolenie (czerwiec-sierpień). Zasiedla wilgotne lasy liściaste, przede wszystkim łęgi, ale też przydrożne zadrzewienia, termofilne zarośla na zboczach i tereny zieleni miejskiej. Gąsienice żerują na wiązach.

33. Perłowiec (dostojka) malinowiec (Argynnis paphia). 

Motyl związany ze środowiskiem leśnym, występuje na polanach, przyleśnych łąkach, zrębach. Te owady często spotykam w Rezerwacie Błyszcz. 

34. Rusałka żałobnik (Nymphalis antiopa) 

Dorosłe motyle można spotkać na leśnych drogach, polanach i skrajach lasów. Żywią się sokiem ze zranionych drzew, padliną i fermentującymi owocami. Późnym latem mogą je zwabić kwitnące budleje w ogrodach. Zimuje postać dorosła. Dawniej imago było tępione, ponieważ wierzono, że jej pojawienie się w zagrodzie zapowiada czyjś zgon.  

To tylko drobna cząstka, tego co można spotkać w leśnym gąszczu.

Gdy wchodzę do lasu, to mam wrażenie, że wstępuję do jakiejś świątyni. Wtedy przypominają mi się słowa dawnej ministrantury: Introibo ad altare Dei...   - Przystępuję do ołtarza Bożego... 

*    *    *    *