2024 12 04
Naukowcy zajmujący się światem roślin i zwierząt lubią dzielić, segregować i grupować obiekty swoich badań. Entomolodzy w świecie motyli dziennych żyjących w Polsce wyodrębnili sześć rodzin, a w niektóre z tych grup zostały podzielone na podrodziny.
Motyle zaliczane do modraszkowatych, to osobniki niewielkich rozmiarów, których rozpiętość skrzydełek nie przekracza czterech centymetrów. Cechą charakterystyczną tej rodziny są jaskrawo ubarwione skrzydełka z metalicznym połyskiem. Krajowe modraszkowate zostały podzielone na trzy podrodziny: czerwończyki, modraszki i ogończyki. O kilku czerwończykach pisałem w poprzednim temacie, a w tym wpisie przedstawię opisy modraszków, które spotkałem w czasie moim kilkuletnim szwendaniu się po Ogrodach Matki Natury.
Modraszek – czyli ktoś modry, niebieski, a końcówka „-szek” świadczy o kimś małym, zwykłe zdrobnienie, ale jak najbardziej na miejscu. Przecież te niebieskawe motylki do nader wielkich nie należą.
Modraszki wyróżnia pewna rzecz, wykazują one różnego typu związki z mrówkami, określane mianem myrmekofilii. Najczęściej relacje te polegają na układzie: gąsienica i mrówka. Gąsienica w zamian za słodką wydzielinę, ma zapewnioną ochronę przed drapieżnikami i pasożytami. W pewnych jednak wypadkach dochodzi do nadużyć ze strony larw motyli, które posiadły sprytne umiejętności manipulowania zachowaniem mrówek i stały się pasożytami społecznymi. Ale o tym poniżej.
Modraszek telejus (Phengaris teleius)
Ten modraszek nie występuje w północnej części naszego kraju. Spotkać go można na wilgotniejszych typach łąk trzęślicowych i torfowiskach. Warunkiem występowania telejusa w powyższych środowiskach jest obecność w składzie gatunkowym rośliny żywicielskiej – krwiściągu lekarskiego − oraz mrówek-gospodarzy z rodzaju wścieklic. Dorosły motyl pojawia się w jednym pokoleniu od końca czerwca do początku września.
Pokarmem w początkowej fazie rozwoju gąsienicy telejusa są kwiaty krwiściągu lekarskiego, w ludowym nazewnictwie określane też jako krasnogłówki czy baranki Maryi Panny. Do złożenia jaj samice, wybierają zielonkawe, nierozwinięte kwiatostany. W każdym umieszczają jedno jajo unikając główek już zasiedlonych przez inne samice. Młode bezbarwne gąsieniczki po wylęgu natychmiast wgryzają się do wnętrza kwiatów, z których wyjadają formujące się nasiona. Po ostatniej wylince larwy (których przyrost jest niewielki) opuszczają kwiatostany i spadają na ziemię. Leżąca na ściółce gąsieniczka upodabnia swój zapach do zapachu larw mrówczych. Jej dodatkowym atutem jest zdolność wydawania dźwięków przypominających „mowę” mrówczego potomstwa. I gdy taką gąsienicę telejusa napotka mrówka wścieklica zwyczajna, ta słabo widząca myśli, że to zgubiona larwa mrówcza. Mrówka bada ją swoimi czułkami i zlizuje wydzieloną z gruczołu nektarowego kropelkę słodkiego podarunku. Nic więc dziwnego, że w tak wymyślny sposób oszukana mrówka akceptuje, adoptuje i zanosi gąsieniczkę do komór lęgowych własnego gniazda. I tutaj dziecko telejusa ukazuje swój kukułczy charakter - staje się pasożytem społecznym. Gąsienica modraszka zaczyna odżywiać się larwami mrówek i wtedy rośnie jak na drożdżach. Doskonały feromonowy kamuflaż sprawia, że robotnice kompletnie ignorują jej zachowanie. Najintensywniejsze żerowanie ma miejsce po przezimowaniu - wiosną, a w czerwcu wyrośnięta larwa przechodzi do wierzchniej warstwy mrowiska, gdzie się przepoczwarcza. Dorosły motyl (imago) wylęga się wczesnym rankiem, gdy aktywność mrówek jest niewielka, unikając w ten sposób ewentualnej agresji z ich strony.
Po rozprostowaniu skrzydeł w porannym słońcu, zaczyna oddawać się rozkoszom nowego wcielenia – delikatnego motyla, któremu obce już będą posępne ciemności i mrówki, a cieszyć go będzie słońce i kwiatowa słodycz.
Dorosłe motyle pobierają nektar z krwiściągu lekarskiego i wyki, a samczyki lubią odwiedzać
kwiaty sierpika barwierskiego.
Mojego telejusa spotkałem tylko jeden raz na łące trzęślicowej w Rezerwacie Przyrodniczym Błyszcz. Prawdopodobnie w tym miejscu występuje też jego kuzyn, modraszek nausitous, który również potrzebuje krwiściągu lekarskiego i mrówek wścieklic. Będę go wypatrywać.
W Polsce występują jeszcze dwa motyle, których gąsienice odżywiają się larwami mrówek: to modraszki alkon i arion, ale one są dla mnie nieosiągalne, bowiem pojawiają się w innych rejonach naszego kraju. Może te miejsca kiedyś odwiedzę?
Dodam, że te motyle są w Polsce prawnie chronione.
Modraszek telejus i nausitous posiadają status VU (vulnerable) - narażone na wyginięcie. Modraszek alkon i arion posiadają status EN (endangered) - silnie zagrożone.
Modraszek wieszczek (Celastrina argiolus)
Modraszek wieszczek, jak na modraszka przystało, nie jest zbyt duży. Rozpiętość jego skrzydełek waha się od 2,5 do 3,1 cm. Spotkać go można na przyleśnych łąkach i polanach, w wilgotnych lasach liściastych i mieszanych, wśród zarośli, na torfowiskach oraz wrzosowiskach. Osobniki pierwszego pokolenia pojawiają się już na początku kwietnia i fruwają do pierwszych dni czerwca. Ponieważ jest pierwszym pojawiającym się u nas wiosną modraszkiem, nazwany został wieszczkiem. Modraszek wieszczek, nazywany jest także modraszkiem kruszyniakiem, ponieważ jego wiosenne pokolenie gąsienic odżywia się głównie pąkami kwiatowymi kruszyny pospolitej.
Drugie pokolenie dorosłego wieszczka pojawia się początkiem lipca i fruwa do połowy sierpnia. Gąsienice tego pokolenia żerują na kwiatach maliny zwyczajnej, wrzosu zwyczajnego i janowca barwierskiego. Gąsienice mają zdolność wydzielania słodkiej substancji, która zlizywana jest przez różnego rodzaju mrówki, a te w zamian je chronią przed drapieżnikami i pasożytami.
Modraszek wieszczek chętnie przysiada na wilgotnej glebie skąd spija krople wody i sole mineralne.
Ja osobiście wolę widzieć go na kwiatach. Niestety, nie spotkałem jeszcze wieszczka z otwartymi skrzydełkami. U tego motylka jest to rzadki widok.
Zimuje poczwarka drugiego pokolenia.
Modraszek argiades (Cupido argiades)
Wzór na dolnych stronach skrzydełek argiadesa jest podobny do wzoru wieszczka, lecz dodatkowo jest wzbogacony o dwie (nieraz trzy) pomarańczowe plamki na końcach tylnych skrzydełek.
W wyglądzie jest jeszcze jeden dodatkowy element - cienki, niewielki ogonek na końcu tylnego skrzydełka.
Argiades wykształca trzy pokolenia w ciągu roku, które nakładają się na siebie. Imago można spotkać od początku kwietnia do końca sierpnia na różnego typu kwiecistych łąkach, skrajach lasów i leśnych polanach. Pożywieniem gąsienic są koniczyny, lucerna i komonice. Gąsienicom towarzyszą mrówki rudnice, które w zamian za słodką wydzielinę chronią je przed drapieżnikami i pasożytami.
U argiadesa istnieje wyraźny dymorfizm płciowy. Samczyk ma niebieskawą barwę z czarnym obramowaniem, a samiczka jest czarnobrunatna z nie4bieskawym nalotem.
W pełni wyrośnięta gąsienica zimuje wśród resztek roślinnych. Wiosną gąsienice nie pobierają pokarmu, przepoczwarczają się obok rośliny żywicielskiej.
Modraszek amandus (Polyommatus amandus)
Dorosły motyl fruwa w jednym pokoleniu od pierwszej dekady czerwca do końca lipca. Spotkać go można na przydrożach, przyleśnych łąkach i polanach. Preferuje miejsca lekko wilgotne.
Pożywieniem młodej gąsienicy są kwiaty wyki ptasiej. Bardziej wyrośnieta gąsienica zjada liście wyki ptasiej. Niektóre źródła podają, że pożywieniem gąsienic może być również groszek łąkowy. Gąsienicom mogą towarzyszyć mrówki z rodzaju hurtnic.
Ubarwienie wierzchu skrzydeł samczyka amandusa jest podobne do samczyka argiadesa, lecz czarne obramowanie jest szersze i bardziej rozmyte do środka skrzydełek.
Dolne powierzchnie tylnych skrzydełek amandusa posiadają więcej pomarańczowych plamek niż skrzydełka argiadesa.
Dymorfizm płciowy argiadesa jest wyraźny, samiczka ma brązową barwę.
Zimuje w stadium młodej gąsienicy przy łodydze rośliny pokarmowej, w zwiniętym uschniętym liściu. Wiosną obudzone larwy kontynuują żerowanie na rozwijających się liściach.
Modraszek agestis (Aricia agestis)
Modraszek agestis występuje na suchych łąkach, ugorach, skrajach lasów, nasypach kolejowych i przydrożach. Dorosły motyl występuje w dwóch pokolenia w roku. Fruwa od pierwszej dekady maja do połowy czerwca. Drugie pokolenie pojawia się w drugiej dekadzie lipca i lata do końca sierpnia. W pogodne lata może się pojawić trzecie pokolenie, które przedłuża ich lot do końca września.
Gąsienica żywi się głównie liśćmi i kwiatami iglicy pospolitej - dlatego w niektórych krajach został nazwany iglicznikiem. Dodatkowym pożywieniem gąsienic może być posłonek rozesłany oraz kilku gatunków bodziszka. Gąsienicom towarzyszą mrówki z rodzaju hurtnic.
Dymorfizm płciowy agestisa jest niezbyt wyraźny i ja nie podejmuję się ich rozróżniania. Ważne jest, że one się nawzajem rozpoznają.
Zimują gąsienice, które są często ukrywane przez mrówki w ziemnych komórkach.
Modraszek ikar (Polyommatus icarus)
Najbarwniejszym z modraszków jest modraszek ikar, który również nosi miano mnogooczak ikar. Ta nazwa została wzięta z nazwy naukowej - polyommatus icarus
Zdecydowanie nasz najpospolitszy, rodzimy modraszek. Występuje w całej Polsce, a spotkać go można w bardzo różnych środowiskach, zwłaszcza na terenach otwartych, a więc wszelkiego rodzaju łąkach, leśnych polanach, w okolicach nasłonecznionych dróg, a także na ugorach, terenach ruderalnych i w naszych ogrodach. Zazwyczaj mają miejsca dwa pokolenia tego gatunku. Pierwsze fruwa od połowy maja do końca czerwca, drugie od połowy lipca do końca sierpnia. W sprzyjających latach pojawia się trzecie pokolenie, które nakłada się na drugie i wtedy lot ikara przedłuża się nawet do pierwszej dekady października. Osobiście, w tym roku Panią Ikarową spotkałem 7 października.
Dymorfizm płciowy ikara jest wyraźny. Wierzch skrzydełek samców jest niebieski z cienkim czarnym paskiem na brzegu skrzydełek. Wierzch skrzydełek samiczka jest brunatny z pomarańczowymi plamkami przy zewnętrznym brzegu obu par skrzydełek. Czasem wierzch skrzydełek samiczki dodatkowo posiada niebieski nalot. (Zdjęcie poniżej - samiczka na ziemi). Wzory spodniej strony skrzydełek samca i samiczki są prawie identyczne. Różnica jest w tle - samce maja zabarwienie jasnoniebieskie z wyraźnym niebieskim nalotem u nasady, samiczki mają zabarwienie brązowe.
Gąsienice ikara żerują na liściach różnego gatunku komonicy i lucerny, koniczyny białej, wilżyny i cieciorki pstrej. Starsze gąsienice żywią się także kwiatami i nasionami tych roślin. Gąsienicom towarzyszą różnego gatunku mrówki: hurtnice, wścieklice i rudnice. Gąsienice tuż przed przepoczwarczeniem stanowią łakomy kąsek dla drapieżników i parazytoidów, dlatego wtedy wytwarzają więcej substancji wabiących i dzięki temu trickowi ściągają większą armię obrońców. Poczwarki są często zagrzebywane przez mrówki w ziemnych kryjówkach.
Zimują młode gąsienice.
W następnym motylowym temacie opiszę inne modraszkowate. Będą to paziki i ogończyki
I kilka luźnyvh fotek
W moim lataniu za motylami bardzo często spotykałem modraszka ikara.
Jeżeli jesteś ciekaw jak zakończyło pewne spotkanie z ikarem, wejdź tutaj
* * * *
